Lapidarium

Een lapidarium (Latijn: lapis = steen) kan twee betekenissen hebben. Het kan een fysieke verzameling van bewerkte stenen zijn, of een boek waarin stenen beschreven staan.

Lapidarium als verzameling van bewerkte stenen

Dit betreft een verzameling van beeldhouwwerken, architectuurfragmenten, sarcofagen, grafstenen, votiefstenen of mijlpalen. Een lapidarium is soms onderdeel van een museum bij een archeologische opgraving. Bij kerken en kathedralen is het lapidarium soms ingericht in de kloostergang of in een crypte. Hier bevindt zich vaak bouwsculptuur dat bij een restauratie is vervangen, bijvoorbeeld pinakels, waterspuwers of gebeeldhouwde fragmenten van een portaal of doksaal. De originele, vaak beschadigde beelden komen dan in het lapidarium terecht. Ook vindt men er vaak sarcofagen en grafstenen die bij opgravingen of restauraties zijn aangetroffen.

Voorbeelden in België en Nederland

Blankenberge, België, Sint-Rochuskerk, verzameling funerair erfgoed
Gent, België, Sint-Baafsabdij, lapidarium in de refter
Ieper, België, aan de noordzijde van de Sint-Maartens- en Sint-Niklaaskathedraal
Sint-Truiden, België, in de crypte van de voormalige abdijkerk
Maastricht, Nederland, Sint-Servaasbasiliek, lapidarium in de oostcrypte

Voorbeelden elders

Trier, Duitsland, Bischöfliches Dom- und Diözesanmuseum (museum ontstaan uit het voormalige lapidarium van de Dom en de Liebfrauenkirche)
Stuttgart, Duitsland, Städtisches Lapidarium
Dresden, Duitsland, lapidarium in de Alte Zionskirche
Florence, Italië, Museo dell'Opera del Duomo (bij de Dom)
Rome, Italië, lapidarium bij de Sint-Jan van Lateranen
Praag, Tsjechië, Lapidarium van het Nationaal Museum
Třebíč, Tsjechië, Lapidarium van de Sint-Procopiusbasiliek
Čakovec, Kroatië, Lapidarium van het Međimurje Museum
Poreč, Kroatië

Lapidarium als boekwerk

Daarnaast wordt de term lapidarium gebruikt voor een boek of geschrift dat een geschreven verzameling van beschrijvingen van edelstenen vormt.^[1] Typische zaken die beschreven worden zijn: vorm, kleur en vindplaats. In de Middeleeuwen beschreef men ook de magische eigenschappen die men de verschillende soorten edelstenen toedichtte. Van Jacob van Maerlant is bekend dat hij een lapidarium in het Middelnederlands heeft geschreven, de Lapidarijs. Dit werk is echter verloren gegaan.