Alfons X Mądry
Zobacz też: Alfons X (stacja metra). |
| Ten artykuł od 2012-11 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu. |
Alfons X Mądry | |||
Król Kastylii i Leónu | |||
Okres | od 1 czerwca 1252 | ||
---|---|---|---|
Poprzednik | |||
Następca | |||
antykról Niemiec (w opozycji do Ryszarda z Kornwalii, a następnie Rudolfa I) | |||
Okres | od 7 kwietnia 1257 | ||
Poprzednik | Wilhelm z Holandii | ||
Następca | Rudolf I Habsburg | ||
Dane biograficzne | |||
Dynastia | burgundzka | ||
Data urodzenia | 23 listopada 1221 | ||
Data śmierci | 4 kwietnia 1284 | ||
Ojciec | |||
Matka | |||
Żona | |||
Dzieci | Ferdynand | ||
| |||
|
Alfons X Mądry, hiszp. Alfonso X El Sabio (ur. 23 listopada 1221 w Toledo, zm. 4 kwietnia 1284, w Sewilli) – król Kastylii i Leónu w latach 1252–1284, antykról Niemiec w latach 1257–1275 (w opozycji do Ryszarda z Kornwalii, a następnie wybranego Rudolfa Habsburga).
Życiorys
Był najstarszym synem Ferdynanda III Świętego i Elżbiety, córki Filipa Szwabskiego. Objął tron po swoim ojcu 1 czerwca 1252 roku. Alfons X zapisał się w historii jako mecenas nauki i sztuki, który zgromadził wokół siebie kolegium żydowskich i arabskich uczonych znanych jako szkoła tłumaczy w Toledo. Z jego inicjatywy spisano Historię Hiszpanii (Estoria de Espana, ok. 1260) obejmującą okres od niepamiętnych czasów do XIII wieku. Poza tym uczeni pod jego przewodnictwem zajęli się kodyfikacją prawa zapisanego w tzw. Las Siete Partidas. Na podstawie tego kodeksu można wysnuć wniosek, że Alfons odznaczał się wyjątkowym jak na tamte czasy liberalizmem i tolerancją w odniesieniu do zamieszkujących półwysep muzułmanów oraz żydów. Popierał tzw. Toledańską Szkołę Tłumaczy, uczonych, którzy przekładali na łacinę i hiszpański teksty arabskie i hebrajskie znajdowane w podbijanych miastach.
Za jego czasów język hiszpański (kastylijski) zaczął zastępować wcześniej panującą łacinę. Alfons X zajmował się także astronomią; prowadził obserwatorium w swej stolicy, Toledo, a także zwołał kolegium najlepszych astronomów, które stworzyło Tablice alfonsyńskie (Tablas alfonsíes) dotyczące konstelacji gwiezdnych i ruchów gwiazd. Kazał przetłumaczyć arabski traktat o kamieniach (Lapidario, 1241) oraz zbiór bajek i przypowieści wschodnich Calila y Dimma (1251). Jest także autorem ok. 450 cantigas, czyli pieśni religijnych ku czci Matki Boskiej (Cantigas de Santa Maria), zawartych w 4 rękopisach.
Jest autorem pierwszego na świecie (1283 r.) manuskryptu, opisującego grę w szachy klasyczne[1]. Manuskrypt ten, przechowywany w bibliotece klasztoru św. Wawrzyńca w Eskurialu koło Madrytu dotyczy również innych gier, takich jak kości, warcaby, szachy nieortodoksyjne i inne gry tablicowe, również te oparte na rzutach kośćmi[1].
Jego zasługi na polu sztuki, nauki i kultury nie szły w parze z sukcesami politycznymi. Nie udało mu się wyprzeć z Półwyspu Iberyjskiego Maurów, ani opanować Nawarry czy też Portugalii – co prawda udało mu się zdobyć Kadyks. Mimo pretendowania do tronu Świętego Cesarstwa Rzymskiego i wyboru przez część książąt na króla rzymskiego, nie udało mu się nigdy faktycznie zostać cesarzem – przegrał rywalizację z bratem króla Anglii Ryszardem z Kornwalii. Nieudane próby reformy prawodawstwa i nakładane podatki spowodowały rewoltę w kraju, a w końcowym efekcie detronizację Alfonsa przez jego syna Sancho IV.
Urna z sercem Alfonsa X Mądrego znajduje się w katedrze w Murcji.
W 1246 poślubił Jolantę Aragońską, wówczas dziesięcioletnią córkę króla Aragonii – Jakuba I Zdobywcy i Jolanty Węgierskiej. Para miała razem 12 dzieci:
- Ferdynanda (zm. w dzieciństwie i pochowanego w Las Huelgas, w Burgos),
- Berengarię (1253 – po 1284),
- Beatrycze (1254–1280), żonę Wilhelma VII, markiza Montferrat,
- Ferdynanda de la Cerda, infanta Kastylii (1255–1275), męża Blanki (córki króla Francji Ludwika IX Świętego),
- Eleonorę (1257–1275),
- Sancha IV Odważnego, króla Kastylii (1258–1295),
- Konstancję (1258–1280), zakonnicę w Las Huelgas,
- Piotra (1260–1283),
- Jana, pana Walencji (1262–1319),
- Izabelę (zm. w dzieciństwie),
- Jolantę (1265–1296), żonę Diega Lopeza de Haro,
- Jakuba (1266–1284).
Upamiętnienie
Jego imieniem nazwano krater Alphonsus na Księżycu[2].
Przypisy
- ↑ a b WładysławW. Litmanowicz WładysławW., JerzyJ. Giżycki JerzyJ., Szachy od A do Z, t. 1, Warszawa: "Sport i Turystyka”, 1986, s. 26, ISBN 83-217-2481-7 (pol.).
- ↑ Alphonsus on Moon. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. IAU, USGS Astrogeology Science Center, NASA. [dostęp 2022-09-11]. (ang.).
- p
- d
- e
Dynastia Burgundzka |
|
---|---|
Dynastia Trastámara |
|
Dynastia Trastámara – linia aragońska |
|
Habsburgowie |
|
- Od czasu Karola I Kastylia-León i Aragonia, mimo pewnych odrębności prawnych, de facto tworzyły jedno Królestwo Hiszpanii. (Zobacz – władcy Hiszpanii.)
- p
- d
- e
Konradyni |
|
---|---|
Ludolfingowie |
|
Dynastia salicka |
|
Supplinburgowie |
|
Hohenstaufowie |
|
Welfowie |
|
Hohenstaufowie |
|
Wielkie bezkrólewie |
|
Habsburgowie |
|
Nassau |
|
Habsburgowie |
|
Luksemburgowie |
|
Wittelsbachowie |
|
Habsburgowie |
|
Luksemburgowie |
|
Wittelsbachowie |
|
Luksemburgowie |
|
Habsburgowie |
|
Wittelsbachowie |
|
Habsburgowie-Lotaryńscy |
|
- Oficjalny tytuł królów niemieckich od XI wieku
- król Rzymian
- Zobacz też
- królowie frankijscy
- cesarze rzymscy (Święte Cesarstwo Rzymskie)
- p
- d
- e
Władcy swebscy |
| ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Panowanie wizygockie |
| ||||||||
Panowanie austuryjskie |
| ||||||||
Królestwo Galicji |
| ||||||||
Panowanie austuryjsko-leońskie |
| ||||||||
Królowie Galicji i Nawarry |
| ||||||||
Królowie Galicji i Leónu |
| ||||||||
Królowie Galicji-León i Kastylii-Toledo |
|
- ISNI: 0000000442512282
- VIAF: 66476694
- ULAN: 500313186
- LCCN: n80010185
- GND: 11864811X
- NDL: 001147755
- LIBRIS: gdsw1t9002f683t
- BnF: 11997785j
- SUDOC: 027460959
- SBN: CFIV095003
- NLA: 36572471
- NKC: jn19981000079
- BNE: XX880126
- NTA: 068347332
- BIBSYS: 90411019
- CiNii: DA02179582
- Open Library: OL33139A
- PLWABN: 9810589959605606
- NUKAT: n98013341
- J9U: 987007257504305171
- PTBNP: 2373
- CANTIC: a10452060
- LNB: 000147770
- NSK: 000285394, 000065483
- BNA: 000027009
- CONOR: 30104163
- BNC: 000045013
- BLBNB: 000171407
- KRNLK: KAC201959753
- LIH: LNB:V*62520;=BB
- RISM: people/51006959
- PWN: 3867760
- Britannica: biography/Alfonso-X
- Treccani: alfonso-x-il-saggio-re-di-castiglia-e-di-leon
- Universalis: alphonse-x-le-sage
- БРЭ: 1816580
- NE.se: alfons-x
- SNL: Alfons_10._den_vise
- Catalana: 0002458
- DSDE: Alfonso_10._den_Vise
- identyfikator w Hrvatska enciklopedija: 1669