Johann Heinrich Lambert

Data i miejsce urodzenia

26 sierpnia lub 28 sierpnia 1728
Miluza

Data i miejsce śmierci

25 września 1777
Berlin

Zawód, zajęcie

uczony: matematyk, fizyk, astronom i filozof

Multimedia w Wikimedia Commons

Johann Heinrich Lambert (ur. 26 sierpnia lub 28 sierpnia 1728 w Miluzie, zm. 25 września 1777 w Berlinie^[1]) – Alzacki uczony: matematyk, fizyk, astronom i filozof, klasyfikowany jako Szwajcar, Francuz lub Niemiec^[2]. Zajmował się między innymi optyką oraz teorią odwzorowań kartograficznych.

Życiorys

Jego prapradziadek w 1635 roku trafił do Miluzy (obecnie w Alzacji, Francja; wówczas eksklawa Szwajcarii) z Lotaryngii; opuścił on rodzinne strony, aby uniknąć prześladowań na tle religijnym. Lambertowie byli niemieckojęzyczni.^[2]

Lambert urodził się w 1728 r. w rodzinie hugenotów. Niektóre źródła podają datę urodzenia 26 sierpnia, a inne 28 sierpnia. ^[3]^[4]^[5] Opuścił szkołę w wieku 12 lat, kontynuował naukę w wolnym czasie, podejmując się szeregu prac. Pracował jako asystent ojca (który był krawcem), urzędnik w pobliskiej hucie żelaza, prywatny nauczyciel, sekretarz wydawcy Basler Zeitung oraz, w wieku 20 lat, prywatny nauczyciel synów hrabiego Salisa w Chur. Podróże po Europie ze swoimi podopiecznymi (1756–1758) pozwoliły mu spotkać uznanych matematyków w państwach niemieckich, Holandii, Francji i państwach włoskich. Po powrocie do Chur opublikował swoje pierwsze książki (o optyce i kosmologii) i zaczął szukać posady akademickiej. Po kilku krótkich listach został (1763) zaproszony na stanowisko w Pruskiej Akademii Nauk w Berlinie, gdzie uzyskał patronat króla Prus Fryderyka II i zaprzyjaźnił się z Eulerem. Tam żył i pracował aż do śmierci w 1777 r.

W roku 1767 udowodnił, że liczba pi jest liczbą niewymierną. W swych pracach jako jeden z pierwszych, obok Vincenzo Riccatiego posługiwał się funkcjami hiperbolicznymi^[5]^[6]. Znaczące były także jego prace z optyki (fotometria, refrakcja, prawo Lamberta) i astronomii (orbity komet). W geometrii rozważał tzw. czworokąt Lamberta w pracy antycypującej powstanie geometrii nieeuklidesowej, wprowadził zarazem pojęcie defektu jako różnicy między dwoma kątami prostymi a sumą kątów w trójkącie i wykazał, że pole trójkąta jest proporcjonalne do defektu^[7]^[8]. Był też filozofem, bliskim Kantowi^[9]. Główne dzieło filozoficzne Lamberta to Neues Organon (1764); korespondował z Kantem, który zamierzał mu dedykować swą Krytykę czystego rozumu^[10].

Upamiętnienie

Na cześć uczonego nazwano:

planetoidę: (187) Lamberta,
krater Lambert na Księżycu,
krater Lambert na Marsie.

Przypisy

↑ Lambert Johann Heinrich, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2021-10-16] .
↑ ^a ^b Andrzej Kajetan Wróblewski. Dziwak wśród akademików. „Wiedza i Życie”. 2020 (6), s. 71. Prószyński Media. ISSN 0137-8929.
↑ Johann Heinrich Lambert (1728 - 1777), [w:] W.W. RouseW.W.R. Ball W.W. RouseW.W.R., A Short Account of the History of Mathematics, wyd. 4, www.maths.tcd.ie, 1908 [dostęp 2021-12-31] .
↑ Johann Heinrich Lambert, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2021-12-31] (ang.).
↑ ^a ^b Vincenzo Riccati - Biography [online], Maths History [dostęp 2022-07-16] (ang.).
↑ "Riccati, Vincenzo." Complete Dictionary of Scientific Biography. 2008
↑ A. P. Juszkiewicz (red.), Historia matematyki, t. 3, Warszawa: PWN 1977, ss. 236-237.
↑ MarekM. Kordos MarekM., Wykłady z historii matematyki, Wydanie nowe, Warszawa: Script, 2005, s. 222, ISBN 83-89716-04-6, OCLC 749445354 .
↑ Władysław Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. 2, wyd. 5, Warszawa: PWN 1958, s. 223.
↑ M. O'Leary: Revolutions of Geometry. Wiley, 2010, s. 385.

Linki zewnętrzne

Zobacz kolekcję cytatów z Johanna Heinricha Lamberta w Wikicytatach

John J. O'Connor; Edmund F. Robertson: Johann Heinrich Lambert w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
Lambert, Johann Heinrich (1728–77) (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].