Karolina Proniewska

Karolina Anna Proniewska, lit. Karolina Praniauskaitė (ur. 18 stycznia 1828 w majątku Padurbin pod Telszami, zm. 26 maja 1859 w Ucianie^[1] [2] ) – żmudzka poetka i tłumaczka. Pisała wiersze po polsku, tłumaczyła także polską poezję na język litewski. Uważana jest za pierwszą poetkę litewską^[1] [3][4].

Życiorys

Urodziła się w rodzinie Teofila Proniewskiego i Eleonory z Dobszewiczów, w majątku Padurbin^[1]  (Padurbinys^[2] ) na Żmudzi. Po śmierci ojca przeniosła się z matką do Telsz. Była samoukiem^[1] , zaczęła tworzyć wiersze w wieku siedmiu lat^[5]. Kilka lat prowadziła tajne nauczanie dzieci^[1] .

W 1858 przeniosła się z matką do Uciany. Od 1855 przyjaźniła się z Antanasem Baranauskasem^[1] [4], z którym rozmawiała na temat poezji romantycznej oraz znaczenia folkloru i języka ojczystego. Zachęciła młodego poetę, który dotychczas tworzył po polsku^[6], by zaczął pisać po litewsku (swoim języku ojczystym) oraz kontynuował spisywanie litewskich pieśni ludowych^[5]. Pomogła mu także wstąpić do seminarium duchownego w Worniach^[1] [7], gdzie wykładał jej brat^[5]. Baranuskas z kolei zadedykował jej wiersz Śpiewaczce Żmudzi, uroczej krainy, który ukazał się później w czasopiśmie „Teka Wileńska” (1857)^[2] [4].

Zmarła po ciężkiej chorobie 26 maja 1859 w Ucianie, gdzie została pochowana^[1] . Na miejscowym cmentarzu znajduje się kapliczka upamiętniająca Proniewską^[2] .

Twórczość

Tworzyła poezję sentymentalną^[5]. Jej wiersze obfitują w nawiązania biblijne^[2] , częsty jest także motyw sieroty^[1] [2] .

Proniewska była postrzegana jako natchniona poetka^[1] : Teodor Tripplin wspomniał w Dzienniku podróży po Litwie i Żmudzi odbytej w 1856 roku, że „się zjawiła na horyzoncie Żmudzkim w Telszach młoda wieszczka, wszyscy tylko o niej rozmawiają”^[2] . Jej prace były znane na Żmudzi dzięki odpisom^[1] .

Znała biegle język litewski. Tłumaczyła polskie utwory, w tym fragment Witoloraudy Józefa Ignacego Kraszewskiego^[1] , istotny dla historii literatury litewskiej^[2] , oraz przekładała swoje wiersze^[3]. Była pierwszą kobietą, która publikowała wiersze na Żmudzi tak po polsku, jak i po litewsku. Po raz pierwszy jej wiersze dotarły do szerszego grona w 1856, dzięki publikacjom w „Gazecie Warszawskiej” i „Kronice Wiadomości Krajowych i Zagranicznych”^[1] . Ceniła Jadwigę Łuszczewską^[1] [2] , którą nazwała „siostrą swoją drogą” i poświęciła jej kilka utworów (Deotyma. Improwizacja, Do Deotymy). Twórczość obu poetek była często zestawiana przez współczesnych^[2] . Proniewska dedykowała także wiersze Baranauskasowi (Do młodego poety)^[2] . Wsparła również Władysława Syrokomlę, gdy jego poemat Margier spotkał się z negatywną recepcją, pisząc dla poety wiersz Cel pieśni (1856)^[2] .

Kilka jej wierszy ukazało się w periodyku „Teka Wileńska” (1857–1858)^[1] . W zbiorze Piosneczki Karoliny Proniewskiej Bogu na chwałę, na pamiątkę przyjaciołom (1858) ukazały się wiersze z lat 1848–1849 oraz 1855–1858^[1] . W publikacji znalazły się tak utwory religijne dotyczące świętych i świąt kościelnych, jak i wiersze poświęcone Adamowi Mickiewiczowi (Do Wieszcza naszej ziemi…, Tren), utwory okolicznościowe dla znajomych oraz żartobliwe liryki (Mazurek, Krakowiak)^[1] [2] .

Przypisy

Bibliografia

• Cecylia Gajkowska: Karolina Anna Proniewska. Internetowy Polski Słownik Biograficzny, 1985. [dostęp 2019-12-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-26)].
• Mieczysław Jackiewicz. Biskup Antoni Baranowski i jego „Borek oniksztyński”. „Przegląd Wschodni”. 1 (41), s. 53–73, 2010. ISSN 0867-5929. 
• Marta Skwara: Polish Literature and its Languages. W: Being Poland: A New History of Polish Literature and Culture since 1918. Tamara Trojanowska, Joanna Niżyńska, Przemysław Czapliński (red.). Toronto: University of Toronto Press. ISBN 978-1-4426-5018-3. (ang.).
• Krystyna Syrnicka. Karolina Proniewska – zapomniana poetka ze Żmudzi. „Nasz Czas”. 20 (559), 2002. [dostęp 2020-01-01]. [zarchiwizowane z adresu]. 

Linki zewnętrzne

• „Festyna Wielkiej Kalwarii na Żmudzi” na stronie biblioteki cyfrowej Polona (zbiory Biblioteki Narodowej)
• Piosneczki na stronie biblioteki cyfrowej Polona