Aşure
| Aşure | |
|---|---|
 | |
| Ülke(ler) | Türkiye, Bosna-Hersek, Arnavutluk, Bulgaristan, Ermenistan |
| Bölgesi | Balkanlar, Ortadoğu, Kafkasya |
| Türü | Tatlı |
| Tipi | Puding |
| Ana malzemeler | Buğday, nohut, toz şeker, fasulye, pirinç |
Aşure, tahıllar, meyveler, kuru meyveler ve kuruyemişlerden oluşan bir karışımdan yapılan bir tatlıdır.
Türkiye ve Balkanlar'daki Müslümanlar, Aşure Günü'nün gerçekleştiği Muharrem ayında aşure yaparlar.[1] Geleneksel olarak, Nuh, Büyük Tufan'dan sonra karaya ayak bastığında elinde kalan son malzemelerle bu tatlıyı yapmıştır. Aşure, bu günü anmak için büyük miktarlarda yapılır ve alıcının dinine veya inanç sistemine bakılmaksızın bir barış ve sevgi teklifi olarak arkadaşlara, akrabalara, komşulara, meslektaşlara, sınıf arkadaşlarına ve diğerlerine dağıtılır. Aşure, ağır ve kalori bakımından zengin doğası nedeniyle geleneksel olarak yılın soğuk aylarında yapılır ve yenirdi. Ermeniler, aşureyi Noel pudingi olarak Yeni yıl kutlamaları için yaparlar.
Tarihi
Nuh'un Gemisi Ağrı Dağı'nda durduğunda, Nuh'un ailesinin özel bir yemekle kutladığı iddia edilir. Erzakları neredeyse tükenmek üzere olduğundan, geriye kalanlar (özellikle tahıllar, kuru meyveler ve benzerleri) birlikte pişirilerek bir puding, yani şimdiki aşure denen şeye dönüşürdü.
Türk aileleri bu olayın anısına aşure yaparlar.[2] Türk ve Bosnalı mutasavvıflarda (özellikle Bektaşilerde) aşure, sağlık, şifa, güvenlik, başarı ve manevi beslenme için özel dualarla hazırlanır. Aşure fakirlere, komşulara, arkadaşlara ve akrabalara dağıtılır.[3]
Evliya Çelebi'nin Seyahatname kitabında "Aşure, Muharrem'in onuncu günü yapılması gereken bir aştır." der.[4]
Alevi kültüründe, Kerbela Savaşı'nda Hüseyin'in öldürüldüğü günde aşure pişirilmesi ile aşurenin hiçbir hayvansal ürün içermemesi arasında bağlantı kurulur ve şiddetin genel olarak protesto edildiği ifade edilir. Aleviler, her sene aşurelerini pişirip konu komşu ile paylaştıkları Muharrem ayında 12 gün boyunca etin tüketilmediği bir oruç tutarak öldürmenin her türlüsünün (besin için kesilen hayvan dahil) şiddet olduğunu kabul ederler.
Ermeni ve Rum kültüründe de vardır. Ermeniler, 6 Ocak'ta "anuş-abur" yaparken; Rumlar, buğday, kuru üzüm ve bal ile yaptıkları "koliva"yı kilise kapısında dağıtıp ortasına bir mum diktikleri bir tabakla mezarın başına yerleştirmektedirler. Ermenistan'da aşure, nar taneleri ile süslenebilir ve gül suyu ile tatlandırılabilir. Noel'de komşularla paylaşılır. Genellikle kuru meyveler, fındık ve narlarla süslenmiş Noel Pudingi, Yeni Yıl masasının en önemli parçasıdır.[5]
Malzemeler
Aşurenin belirli bir tarifi yoktur. Bölgeler arasında farklıklar gösterir.[6]
Geleneksel olarak en az 7 maddeden oluşması gerektiği söylenir. Bazıları adından dolayı 10 madde ile yapılması gerektiğini söyler. Aleviler ise hep 12 madde kullanarak aşure yapar.
Bunlar arasında buğday, arpa, pirinç, fasulye, nohut, pekmez, hurma pekmezi, nar pekmezi, pancar suyu, hurma, kayısı, incir kuru üzüm ve kuş üzümü gibi kuru meyveler, badem ve fıstık, fındık, ceviz, çam fıstığı ve susam gibi kuruyemişler yer alır. Bununla birlikte, aşureye derinlik katmak için portakal, limon ve limon kabuğu eklenebilir. Anason, çörek otu tohumu, erik mahlebi, nar taneleri, kakule, tarçın, karanfil, hindistan cevizi ve yenibahar garnitür olarak kullanılabilir ve bazı çeşitleri anason likörü, gül suyu veya portakal çiçeği suyu ile tatlandırılır.
Tarifi hiçbir hayvansal ürün içermemesi itibarıyla vegandır ve Türk mutfağının en bilinen ve popüler vegan tatlılarından biridir.
Çeşitleri
Osmanlı mutfağındaki çeşitleri
Osmanlı sarayında aşure sütlü ve süzme olarak iki çeşit pişirilmiştir.[7]
Süzme Aşure
Buğdayın piştikten sonra süzülerek sadece helmesinin kullanıldığı aşureye süzme aşure denir. Osmanlı mutfağında bulunan aşure çeşididir. Sarayın lezzet bakımından en ünlü aşuresi 1870 yılında Sultan Abdülaziz'in annesi Pertevniyal Sultan'ın pişirdiği "süzme saray aşuresi"dir.
Sütlü Aşure
Osmanlı mutfağında bulunan aşure çeşididir. Sütlü aşure bilinen aşure malzemelerine bir miktar sütün ilavesi ile yapılır.[7]
Türkiye'deki yörelere göre çeşitleri
Türkiye'de birçok bölgede yöresel aşureler mevcuttur. En meşhurlarından birisi, İstanbul'da yapılan süzme saray aşuresidir.[8] Bunun dışında, Malatya,[9] Isparta,[10] Muğla,[11] Ordu[12] ve Rize'de[13] de yapılan aşure çeşitleri bulunmaktadır.
Etimoloji
Aşure kelimesi Arapça "onuncu" anlamına gelen Arapça: عاشوراء ʻĀshūrā’ , kelimesinden gelir.[4] Türk geleneğinde bu yemek daha çok Muharrem ayının 10'unda veya Hicri Takvim'de Muharrem ayının 10'undan sonra yapılır. Muharrem ayı ile olan ilişki sadece İslami inançlarda değil, aynı zamanda İslam öncesi inançlarda da önemlidir, bazı Sami hikâyeleri de bu aya atıfta bulunmaktadır.
Kaynakça
- ^ Fieldhouse, P. (2017). Food, Feasts, and Faith: An Encyclopedia of Food Culture in World Religions [2 volumes]. ABC-CLIO. s. 42. ISBN 978-1-61069-412-4. 24 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2017.
- ^ Laudan, Rachel (3 Nisan 2015). Cuisine and Empire: Cooking in World History. Univ of California Press. ISBN 978-0-520-28631-3.
- ^ Kutlu, Halis (26 Mayıs 2014). Istanbul City Guide: Best Places Of Istanbul. Halis Kutlu.
- ^ a b "aşure". www.nisanyansozluk.com. 18 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ McWilliams, Mark (1 Temmuz 2012). "Be Merry, Around a Wheat Berry!". Celebration: Proceedings of the Oxford Symposium on Food and Cookery 2011. Oxford Symposium. ISBN 978-1-903018-89-7.
- ^ "Noah's Pudding. Rumi Club. University of Massachusetts" (PDF). 4 Mart 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2011.
- ^ a b Baş, Nejla. Mutfağımızdaki Tehlike. Erkam Yayin San. A.ş. ISBN 978-605-302-780-5. 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2021.
- ^ "SÜZME SARAY AŞURESİ". Kültür Portalı. 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2021.
- ^ "AŞURE". Kültür Portalı. 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2021.
- ^ "AŞURE". Kültür Portalı. 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2021.
- ^ "AŞURE". Kültür Portalı. 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2021.
- ^ "AŞURE". Kültür Portalı. 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2021.
- ^ "AŞURE". Kültür Portalı. 28 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2021.
