Bademler, Urla

Bademler
Mahalle
Harita
Mahallenin haritadaki yeri
Ülke Türkiye
İlİzmir
İlçeUrla
Coğrafi bölgeEge Bölgesi
Rakım70 metre Bunu Vikiveri'de düzenleyin m
Nüfus
 (2019)[1]
2,071
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu35432

Bademler, İzmir ilinin Urla ilçesine bağlı bir mahalledir.

2014'ten önce köy statüsüne sahip olan[2] Bademler, 1923'te yerleşik yaşama geçen Tahtacı Türkmenleri tarafından kurulmuş bir yerleşimdir. En önemli geçim kaynağı çiçek üretimidir. Türkiye'nin tiyatrosu olan ilk köyüdür.

Köy, 1930'lardan itibaren eğitim ve kültür alanında, 1960'lı yıllarda ise iktisadi alanda bir dönüşüm geçirdi. 1933'te Türkiye'nin ilk köy tiyatrosu, 1962'de Türkiye'nin ilk tarımsal kalkınma kooperatiflerinden biri Bademler Köyü'nde kurulmuştur.

Tarihçe

Köy, 19. yüzyıldan itibaren yerleşik düzene geçen konar-göçer Tahtacı Türkmenleri tarafından kuruldu. Bademler çevresine gelen ilk aileler, önce Ulamış köyüne yakın bir tepeye yerleşmiş, köyün şimdiki yerinin yerleşim için daha uygun olduğunu fark edince, o zamanlar birkaç badem ağacının bulunduğu tepeye çadırlarını kurmuştur. Köy, tepedeki badem ağaçlarından ötürü Bademler olarak adlandırıldı.[3]

Başlangıçta 12 çadırdan oluşan yerleşime Tahtacılar 1923'ten itibaren gruplar halinde yerleşti. Eski harfler ile yazılmış 1928 tarihli köy listesinde adı, Bademler (بادەملر) olarak geçen köy, o tarihte Urla kazasının merkez nahiyesine bağlı 19 köyden biriydi.[4] 1935 genel nüfus sayımında aynı idari statüye sahip olan köyün nüfusu 602 kişiden oluşuyordu.[5]

Köyde seyirlik tiyatro oyunları oynandığını gören yedek subay öğretmen Mustafa Anarat'ın, 1933 yılında ilkokul öğrencilerine Aka Gündüz'ün "Yarım Osman" oyununu oynatması ile Bademler'de bir tiyatro geleneği başlamış ve Bademler, Türkiye'de ilk köy tiyatrosunun kurulduğu köy olmuştur.[6][7] Başlangıçta köy meydanında, okulda, depoda oyunlarını sergileyen Bademler Köy Tiyatrosu için 1969'da köy halkı, kendi imkanları ile bir tiyatro binası inşa etmiştir;[8] tiyatroda her yıl düzenli olarak oyun sergilenmeye devam edilir.[9]

1960'lara kadar köy halkı zeytin, tütün tarımı, palamutçuluk yapmakta, ayrıca taşımacılık ve yakın köylerde rençberlikle uğraşmakta idi. Susuzluk sorunu nedeniyle büyük sıkıntı yaşanan Bademli'de[9] 1962 yılında Necati Cumalı'nın bir hikayesinden uyarlanan Susuz Yaz adlı film çekildi.[10] Susuz Yaz, Berlin Film Festivali'nde aldığı ödülle Türk sinema tarihine uluslararası ödül alan ilk Türk filmi olarak geçti.[11]

1962’de Mahmut Türkmenoğlu önderliğinde Türkiye'nin ilk köy kooperatifi olan Bademler Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi kuruldu. Kooperatifin kurulması ile yeni iş alanları açıldı ve Almanya'ya işçi olarak gitme fırsatları doğdu.[3] Kooperatif aracılığıyla yaklaşık 100 aile Almanya’ya göç etti.[12] Köyde kalanlar su kuyuları, kooperatif seraları açtılar; bu çalışmalar 1972 yılından itibaren sulu tarıma geçişi hızlandırdı; sebze üretimi yapılmaya başladı. 1970’li yıllarda halk ilkbahar ve yaz mevsiminde tütün ve bahçe tarımı ile uğraşmakta, sonbahar ve kış mevsimlerinde zeytin, hayvancılık ve bakım işleri yapmakta idi.[12]

Kooperatif yöneticileri, 1981 yılında göletin hizmete girmesi üzerine sebze üretiminden çiçekçiliğe geçti.[13] Kesme çiçek üretimi köyün önemli bir gelir kaynağı haline geldi. İhracata yönelik olarak ürünlerini çeşitlendirdi. Kesme çiçekten saksı çiçek üretimine geçildi. Köyde üretilen lilyum, karanfil, frezya, şebboy ve kasımpatı gibi çiçekler yurtdışı pazara sunuldu.[3]

1985 sonrasında Bademler köyüne Türkiye'nin İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinden göçler oldu. Köy çevresindeki site yapılaşmasına bağlı olarak nüfus 2000-2010 yılları arasında çok hızlı arttı.[13]

1989’da Kültür ve Sanat Derneği kuruldu. Dernek kısa film ve belgesel yarışmaları, konserler düzenleyerek, tiyatro oyunlar sergileyerek, film gösterimleri gerçekleştirerek köyün kültürel ve sosyal hayatınını canlandırdı.

1990'da Bademli köyü doğumlu arkeolog Mustafa Baran'ın çabaları ile kendi çocukluğunun geçtiği evde bir oyuncak galerisi kuruldu.[14] Yerleşik hayata geçmiş Yörüklerden derlenen, köyün çocukları tarafından ve Baran tarafından üret oyuncaklar içeren koleksiyonun çoğunluğu toprak, ahşap ve ağaç tohumlarından yapılan oyuncaklar ile bez bebeklerden oluşur.[15]

2007 yılında köy meydanında Pazar günleri köy pazarı kurulmaya başladı ve köy için bir ekonomik getiri sağladı.[13]

Köy, 2012'de Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın yaptığı Türkiye genelindeki yarışma sonucuda ‘En Temiz Köy’ unvanını kazandı.[16]

23 Nisan 2024'te köyde Sabiha Tansuğ'un Anadolu giyimleri koleksiyonunu içeren Etnografya Sergisi ile Musa Baran Çocuk Oyuncakları Sergisini yeni bir binada hizmete açıldı.[17]

Okuma-yazma oranının % 100 olduğu köyde[13] İzmir Halk Kütüphanesi'nin bir şubesi bulunur.[18]

Nüfus

Yıl Toplam
2013[1] 1.622
2014[1] 1.707
2015[1] 1.810
2016[1] 1.936
2017[1] 2.001
2018[1] 1.991
2019[1] 2.071

Ekonomi

Tahtacı Türkmenleri konar-göçer yaşam sürdükleri dönemde, tahtacılıkla geçinmekte, çevre köyler için tekne, tokaç, dibek ve benzeri ürünler üretmekte idi.[19] Yerleşik yaşama geçtikten sonra tütün dikerek, zeytin sıkarak, dağ yamaçlarından topladığı ada çayını İzmir'de satarak geçimini sağlamaya çalıştı.

Köyde,Türkiye'nin ilk köy kooperatifi olan Bademler Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi kurulmasının sonra sulu tarıma geçilmiştir. Kesme çiçek ve zeytincilik önemli gelir kaynaklarından biri haline geldi. Köyde, çevreden toplanan zeytinleri işleyen bir yağhane bulunur.[19]

Köy halkı tarım ve hayvancılıkla uğraşmaktadır.[20] Yörede yetiştirilenen sebzeler ve üretilen hayvansal ürünler Pazar günleri kurulan Pazar'da satılır.

Mahallede bulunan ve 315 dekar alan üzerine kurulan Bademler Doğal Yaşam Köyü'nde ekoturizm faaliyetleri gerçekleştirilmekte;. 36 dekar sera alanında mevsimlik çiçek, saksı çiçekleri ve kesme çiçek üretimi yapılmakta, organik meyve-sebze, lavanta, sakız gibi ürünler yetiştirilmektedir.[21] Kooperatifte yetişen çiçekler iç pazara sunulduğu gibi ihracatı da yapılmaktadır.[22]

Kültür

Tiyatro

Bademler, Türkiye'de ilk modern köy tiyatrosunun kurulduğu köydür. Tiyatronun bir kültür mirası haline geldiği köyde, tiyatroda sahneye çıkmamış insan neredeyse yoktur.[12] Köy halkının lakapları tiyatroda canlandırdıkları rollerine göre belirlenir. Köy mezarlığında mezar taşlarının arkasında kişilerin başarılı oldukları oyunlar nedeniyle verilmiş lakaplarının yazdığı görülür.

Bademler’de modern köy tiyatrosu, öğretmen Mustafa Anarat'ın, 1932’de sahnelediği Yarım Osman adlı oyunla başlatmıştır. Birkaç yıl sonra Araratköyden ayrıldığında köylüler tiyatro yapmayı sürdürdü; 1980'e kadar yönetmenliği “Sarı Çocuk” lakaplı Hüseyin Or üstlendi. 1947'ye kadar oyunlarda sadece köy erkekleri rol aldı. Bademler Köyü Tiyatrosu'nda sahneye çıkan ilk kadın oyuncu, İlan Hatası oyununda rol alan Zeynep Şen Sözer oldu. Başlangıçta oyunlar, Çeşmebaşı olarak bilinen köy meydanında ya da tütün depolarında sergilenmekteydi. Köy tiyatrosu binası, 1969 yılında köylülerin emeği ile yapıldı. Başta Dormen ve Kenter Tiyatrosu olmak üzere çeşitli tiyatro toplulukları mali destek verdi. 12 Kasım 1969'da açılan tiyatro Binası, Bademler’in en önemli simgelerinden biri oldu.[12]

Sinema

1960 yıllarda köyde iki sinema filmi çekidi: “Susuz Yaz ve Pembe Kadın. Film çekimleri için tütün depoları film setine dönüştürülmüştür.Köylünün tiyatroya olduğu kadar sinemaya da ilgisi büyüktür. Köy tiyatrosunda Bademler Kültür ve Sanat Derneği iş birliğinde film gösterimleri yapılmaktadır.

Köy dergisi ve köy radyosu

1990’lı yıllarda tüm yazarları köyden olan "Bademler Dergisi" yayınlanmaya başlamıştır. Köyde, 1994 yılında İrimlik adlı bir radyo kanalı yayın yapmış ancak ekonomik nedenlerle kapanmıştır.

Bademler Kültür ve Sanat Derneği

1989 yılında kurulan Bademler Kültür ve Sanat Derneği (BAKSEV), tiyatronun tüm masraflarını karşılar; geliştirilmesi, binanın bakımı için çalışır. Tiyatro sezonunun ne zaman başlayacağına ve oyunculuk duyurularına kadar tiyatro ile ilgili her konu ile ilgilenir.

Musa Baran Çocuk Oyuncakları Sergisi

Bademli köyü doğumlu arkeolog Musa Baran, Türkiye’de oyuncak müzeciliği çalışmalarını başlatan kişilerdendir. Musa Baran 1990'da çocukluğunun geçtiği evde bir oyuncak galerisi kurdu.[14] Bu galeri, aynı yıl kurulan Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Oyuncak Müzesi ile birlikte Türkiye'e oyuncak müzeciliğine öncülük etmiştir.[23]

Sabiha Tansuğ Etnoğrafya Sergisi

Bademler Kültür ve Sanat Derneği tarafından 23 Nisan 2024'te köyde Sabiha Tansuğ'un Anadolu giyimleri koleksiyonunu içeren Etnografya Sergisi açıldı. Aynı binaya Musa Baran Çocuk Oyuncakları Sergisi de taşındı.

Mutfak

Godalak ekmeği (köy ekmeği hamuru içinde pişirilen kabuklu haşlanmış yumurta), Bademler köyüne özgü bir yemektir.[24]

Kaynakça

  1. ^ a b c d e f g h "Bademler Mahallesi Nüfusu". nufusune.com. 25 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2020. 
  2. ^ "On Dört İlde Büyükşehir Belediyesi ve Yirmi Yedi İlçe Kurulması ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun" (PDF). Resmigazete.gov.tr. 12 Kasım 2012. 4 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2020. 
  3. ^ a b c "Bademler Köyü". Bademler Köyü Tarımsal Kalkınma Kooperatifi web sitesi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  4. ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 249.
  5. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 105" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Mayıs 2021. 
  6. ^ "Bademler'in 89 Yıllık Tiyatro Geleneği - İzmir Art". www.izmir.art. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  7. ^ Umurbilir, Emre (28 Mart 2016). "83 yıldır oyun sahneleyen köy tiyatrosu". Milliyet. İzmir. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2020. 
  8. ^ "Bademler Köyü'nün 90 Yıllık Tiyatro Sevdası". VOA Türkçe. 27 Ocak 2019. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  9. ^ a b Köne, Aylin Çiğdem (2 Mart 2022). "Bademler Köyü Kooperatifi: Birlikte Hareket Etmeliyiz". Sosyal Ekonomi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  10. ^ Ertaç, Gürtan (27 Şubat 2018). "Urla'da doğan Necati Cumalı'yı dünya tanıdı". Yeniasir. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  11. ^ "Uluslararası festivallerde başarı kazanmış 10 Türk filmi". Hürriyet. 3 Aralık 2018. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  12. ^ a b c d Akın Yardımoğlu, Selin (2019). "Türkiye'de köy tiyatrosu geleneği ve bir örnek: Bademler Köy Tiyatrosu". Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü yüksek lisans tezi. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  13. ^ a b c d Gülersoy, Ali Ekber. "Gelenekten modernleşmeye, tarladan tiyatroya bir dönüşüm hikâyesi: Bademler köyü (İzmir)". 
  14. ^ a b Kızılkya, Soner (27 Ocak 2019). "Tarihin Tanıkları Oyuncaklar". Voice of America Youtube kanalı. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  15. ^ "Musa Baran Oyuncak Müzesi". Ekosistem Urla. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  16. ^ Yazıcı, Senem. "İşte Türkiye'nin en temiz köyü". www.aa.com.tr. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  17. ^ "BAKSEV Ulusal Egemenlik Bayramına bir Etnografya, bir Çocuk Oyuncakları Müzesi armağan etti haberi". Arkeolojik Haber. 24 Nisan 2024. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  18. ^ "Urla-Bademler Halk Kütüphanesi". izmir.ktb.gov.tr. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  19. ^ a b "Bademler" (PDF). Urla Belediyesi web sitesi. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  20. ^ "BADEMLER KÖYÜ GEZİLECEK YERLER VE BADEMLER KÖY TİYATROSU". 16 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2021. 
  21. ^ "Büyükşehir'den Bademler'e doğal yaşam köyü". Hürriyet. 18 Mart 2018. 1 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2020. 
  22. ^ "Kooperatifin gücü: Urla Bademler, Hollanda'ya çiçek ihraç edilecek". Cumhuriyet. 22 Şubat 2022. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  23. ^ "Türkiye'de Çocuk, Oyun ve Oyuncak Müzeciliği". Ekim 2022. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
  24. ^ Yalçın, Erçin (23 Ekim 2020). "İzmir'in Çağdaş ve Doğal Yaşam Köyü Bademler". Egelobisi.com. Erişim tarihi: 24 Haziran 2024. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)