Enlil

Enlil
𒀭𒂗𒆤
Rüzgâr, hava, yeryüzü ve fırtına tanrısı
Nippur sitinden, MÖ 1800-1600'e tarihlenen, tahtında oturan Enlil heykelciği, şimdi Irak Müzesi'nde sergilenmektedir
Yaşadığı yerNippur
SembolüBoynuzlu başlık
Kişisel bilgileri
EşiNinlil, Ki
ÇocuklarıNinurta, Nanna, Nergal, Ninazu ve Enbilulu
EbeveynleriAn ve Ki
Karşılıkları
Babil karşılığıElil
Hurri karşılığıKumarbi

Enlil (Sümerce: 𒀭𒂗𒆤 dEN.LÍL, Anlamı: "Efendi-Rüzgâr"), daha sonra bilinen adıyla Elil veya Ellil, rüzgâr, hava, yeryüzü ve fırtınalarla ilgili antik Mezopotamya tanrısıdır.[1] İlk olarak Sümer panteonunun baş tanrısı olarak kaydedilen Enlil,[2] daha sonra Akadlar, Babilliler, Asurlular ve Hurriler tarafından da ibadet edinilen bir tanrı hâline gelmiştir. Enlil'in ana tapınma yeri, bizzat Enlil tarafından inşa edildiğine inanılan ve gökyüzü ile yeryüzünün "bağlantı noktası" olarak kabul edilen Nippur kentindeki Ekur tapınağıdır. Enlil, bazen Nunamnir olarak da anılmaktadır. Bir Sümer ilahisine göre, diğer tanrılar ona bakmaya cesaret edemez. MÖ 24. yüzyılda Nippur'un yükselişiyle birlikte önem kazanan Enlil kültü, MÖ 1230'da Elamlıların Nippur'u yağmalamasıyla zayıflamış ve sonuç olarak Mezopotamya panteonunun baş tanrısı ve Babil'in ulusal tanrısı Marduk tarafından konumu ele geçirilmiştir.

Sümer yaratılış efsanesinde önemli bir yer tutan Enlil; An (gök) ve Ki'yi (yer) birbirinden ayırmış, böylece dünya insanlar için yaşanılabilir bir yer olmuştur. Sümer Tufan efsanesine göre Enlil, tufandan sağ kurtulan Ziusudra'ya ölümsüzlük bahşetmiştir. Akad ve Babillilerin Tufan efsanelerine göre ise insanların topluca yaptığı gürültüye çok kızmış ve insanların tümünü dünya üzerinden silmeye kalkışmıştır. Enlil ve Ninlil efsanesi, Enlil'in değişik kılıklara bürünerek tanrıça Ninlil'i defalarca baştan çıkarmasıyla ilgilidir. Bu ilişki sonucunda ay tanrısı Nanna ile yer altı tanrıları Nergal, Ninazu ve Enbilulu doğmuştur. Enlil, kazmanın yaratıcısı ve tarımın koruyucusudur. Aynı zamanda Anzû, Kader Tableti ve Lugale de dâhil olmak üzere oğlu Ninurta'yı konu alan çeşitli mitlerde belirgin bir şekilde yer alır.

Etimoloji

Enlil'in adı, eski Sümercede "efendi" anlamına gelen EN (𒂗) ve anlamı tartışmalı olan LÍL (𒆤)[3][4][5][6][7] kelimelerinden gelir. Bazıları bu kelimenin rüzgâr veya hava anlamına geldiğini düşünürken (bu da Enlil'i hava tanrısı "Rüzgârın Efendisi" veya "Fırtınanın Efendisi" yapar)[8][6][7] bazı kaynaklarda bu kelimenin, soluk, ruh veya hayalet anlamına geldiği,[9] genişleyen hareket eden bir varlık olan LÍL'in atmosferle özdeş olduğu söylenir.[9][10] Bir başka görüş de, bu kelimenin aslında Sümerce olmadığı, kısmen Sami dillerinden alınmış olabileceği şeklindedir.[10][11] Enlil adının bir tamlama olmadığına yönelik görüşe göre bu ad, LÍL'in sebebi olmaktan ziyade LÍL'in kişileştirilmesi olarak kullanılır.[12]

Piotr Steinkeller, Enlil'in "belirli bir alanı olmayan ... tipik bir evrensel tanrı" olabileceğini belirten bu adın LÍL'in belirli bir ilahi alanına -fırtınalar, ruhlar vb. bir şeye- işaret etmeyebileceğini öne sürer.[13] Steinkeller ve Piotr Michalowski'nin, Enlil'in Sümer kaynaklı olduğuna dair kuşkuları bulunur.[14] Bu iki kişi de ismin gerçek anlamını sorgulamış ve Enlil'i Eblacadaki I-li-lu kelimesi ile özdeşleştirmişlerdir.[14] Manfred Krebernik ve M. P. Streck'e göre Enlil'in Sümer metinlerinde Kur-gal (Heybetli Dağ) olarak anılması, onun doğu Mezopotamya kökenli olabileceğini düşündürür.[14]

Tapınış

“ Geniş beyaz tahtta, yüce tahtta oturan Enlil!

Prensliğin, beyliğin gücünün yargısında dürüst olan,
Yer tanrıları korku ile eğilirler önünde,
Gök tanrıları çökerler önünde...

”

—Sümerlerin Enlil ilahisi, çev. Muazzez İlmiye Çığ[15]

Sümer kenti Nippur'un koruyucu tanrısı olan[14][16] Enlil'in ana tapınma yeri, adı eski Sümercede "Dağ Evi" anlamına gelen Ekur tapınağıydı.[14][17] Tapınak, bir Sümer ilahisine göre tanrı Enlil'in bizzat kendisi tarafından kurulmuş ve inşa edilmişti.[18] Kimi zaman, gökyüzü ile yeryüzü arasındaki "bağlama halatı" olduğuna inanılan bu yer,[18] "yeryüzü ile gökyüzü arasındaki bağlantıyı sağlayan bir kanal" olarak görülüyordu.[19] Üçüncü Ur Hanedanı'nın kurucusu Ur-Nammu döneminde yazılmış bir ilahide anlatıldığına göre Ekur'un kapılarına, zaman zaman devasa bir kuş olarak tasvir edilen Imdugud'un bir aslanı öldürmesi ve bir kartalın suç işleyen birini yakalaması gibi mitolojik sahneler oyulmuştu.[18]

Nippur'daki Ekur tapınağının kalıntıları

Sümerler, insanın çamurdan yoğrulduğuna ve ilahi faaliyetlerini rahatça gerçekleştirmeleri için tanrılara yiyecek, içecek ve barınak sağlayarak hizmet etmesi amacıyla yaratıldığına inanıyordu.[20][21] İnanca göre gökyüzü ya da yer altı dünyasında yaşayan tanrı veya tanrıçaların kişiliklerinin bir uzantısı, insanların onlar adına diktikleri çeşitli kült heykellerde bulunuyordu.[22][23] Bu nedenle kült heykellere sürekli özen ve ilgi gösterilmiş, onlarla ilgilenmesi için rahipler görevlendirilmişti.[22][24] İnsanlar, Enlil'e yiyecek ve diğer insani gereksinimleri sunarak ibadet etmişlerdi.[21] Ritüel olarak tanrının kült heykelinin önüne ziyafet şeklinde sunulan yemeğin,[25][22] Enlil'in günlük yemeği olduğuna inanılıyordu.[21] Ritüelin ardından yemekler, rahip ve tapınak çalışanları tarafından yeniliyordu.[21][26] Bu rahipler aynı zamanda kült heykelin kıyafetlerinin değiştirilmesinden ve yıkanmasından sorumluydu.[23][26]

Nippur'daki Ekur tapınağının kat planı

Sümerler, Enlil'i insanlara merhamet eden; ülkeye bolluk, bereket ve gönenç getiren babacan bir tanrı olarak tasavvur etmişti.[27] Bir Sümer ilahisine göre hiçbir tanrı onun ihtişamına bakmaya cesaret bile edemezdi.[28][29] Aynı ilahiye göre Enlil olmasa "hiçbir kent kurulamaz, hiçbir ev yapılmaz", "medeniyet var olmaz"dı.[29] "Heybetli Dağ" ve "Başka Toprakların Kralı" olarak anılan Enlil, "kızgın fırtına", "vahşi boğa" ve "tüccar" olarak da tanımlanıyordu.[28] Mezopotamyalılar Enlil'i; yaratıcı, baba, kral ve en yüksek rütbeli efendi olarak tasavvur etmişlerdi.[28][30] Bazen "Nunamnir" adıyla anılan Enlil, bir metinde "Doğu Rüzgârı ve Kuzey Rüzgârı" olarak geçiyordu.[28]

Kral ve hükümdarlar, Enlil'i örnek bir yönetici olarak görüp onu taklit etmeye çalıştılar.[31] Söylendiğine göre son derece adil olan Enlil, kötülükleri hoş görmezdi.[32] Sümer'in dört bir yanından hükümdarlar, meşruiyetini sağlamak için Nippur'daki Enlil tapınağını ziyaret ederlerdi.[33] Hükümdarlar, Enlil'in iyilikseverliğinin karşılığını, toprakları ve değerli nesneleri onun tapınağına sunarak verirlerdi.[34] Nippur, Sümer şehir-devletleri arasında saray inşa edilmeyen tek şehirdi.[21] Bu, Enlil kültünün merkezi olarak şehrin önemini simgeliyor ve Enlil tapınağının şehir için önemini vurguluyordu.[21] Marduk'un baş tanrı olarak Enlil'in yerini aldığı Babil döneminde dahi, Babil kralları hâlâ yönetme haklarının tanınması için Nippur'a seyahat ediyorlardı.[34]

Nippur'daki bir diyorit havanın üzerindeki çivi yazılı yazıt, bunun Gudea'dan Enlil'e bir adak olduğunu belirtir (y. MÖ 2144-2124)

MÖ 24. yüzyılda, tanrı An'ın öneminin azalmasıyla onun sahip olduğu güçlerin çoğu Enlil'e geçmişti.[35][36] Bu döneme ait yazıtlarda Enlil ve An, sıklıkla birlikte anılıyordu.[35] Amori dönemi boyunca Mezopotamya'nın baş tanrısı olan Enlil, Amori hükümdarları tarafından meşruiyetlerinin kaynağı ilan edilmişti.[37] Babil Kralı Hammurabi'nin Sümer'i fethinden sonra Enlil'in önemi azalmaya başladı.[38] Babilliler, Enlil'e "Elil" adı altında ibadet etmişler, Hurriler ise onu kendi tanrıları Kumarbi ile özdeşleştirmişti.[39] Bir Hurri ritüelinde Enlil ve Apantu, İşhara'nın babası ve annesi olarak anılıyordu.[40] Enlil, Ninlil ile birlikte "kudretli ve kadim tanrılar" arasında da anılıyordu.[40] Enlil'in Mezopotamya'da "Bel" ya da "Belum" adlarıyla da tanımlandığı da ileri sürülmüştür.[41] Mezopotamya'da, Baal dâhil olmak üzere diğer isimler Enlil'in karşılığı olarak kullanılan lakaplardı.[41] Enlil'in Akadcadaki karşılığı ise "Ellil"di.[42]

Kassit döneminde (y. MÖ 1592-1155), Nippur'un nüfuzunu yeniden kazanmasıyla Enlil bir kez daha önem kazandı.[38] MÖ 1300'den itibaren Asur panteonunun ulusal ve en üstün tanrısı Aşur ile özdeşleştirildi.[43] MÖ 1230'da Elamlıların Nippur'a saldırmasıyla şehrin gerilemesi, Enlil kültünün de kaybolmasına yol açtı.[38] Yaklaşık yüz yıl sonra Enlil'in panteondaki baş tanrı konumu, Babillilerin ulusal tanrısı Marduk'a verildi.[38]

İkonografi

Gudea'nın Tanrı Ningirsu'ya adanmış tabletinde şu yazıyor: "Ningirsu için, Enlil'in güçlü savaşçısı, onun efendisi, Lagaş'ın ensisi Gudea."

Enlil, yediye kadar öküz boynuzu çifti bulunan, boynuzlu başlık sembolüyle temsil edilirdi.[44] Bu tür başlıklar, ilahi varlıkların ayırt edici simgesiydi[45][46] ve MÖ 3. binyıldan itibaren tanrılar bunlarla resmedildi.[44] Boynuzlu başlık, Sümer tarih öncesi dönemden Pers fethi dönemine (hatta tarihten sonrasına) dek biçim ve anlam açısından çok az değişikliğe uğradı.[44][23]

Sümerlerin numeroloji sisteminde, belirli sayıların özel ritüel anlamlar taşıdığına inanılırdı.[47] Bu sistemde Enlil, onun için kutsal kabul edilen elli sayısı ile ilişkilendirildi.[48] Enlil, An ve Enki ile üçlü tanrı grubunun bir parçasıydı.[14][49][50][51][52] Bu üç tanrı, gece gökteki tüm sabit yıldızların tecessümüydü.[53][51] An, gök ekvatorundaki tüm yıldızlarla, Enlil kuzey gökyüzündeki yıldızlarla ve Enki güney gökyüzündeki yıldızlarla özdeşleştirildi.[53][51] Enlil'in göksel yörüngesi, kuzey göksel kutbun etrafında sürekli, simetrik bir daireydi;[54] ancak An ve Enki'nin yörüngelerinin çeşitli noktalarda kesiştiğine inanılıyordu.[55] Enlil, Çoban Takımyıldızı'yla ilişkilendiriliyordu.[28]

Mitoloji

Köken mitleri

Sümerlerin evrenin yaratılışı anlayışlarının ana kaynağı, Gılgamış, Enkidu ve Ölüler Diyarı adlı bir Sümer şiirinin giriş bölümüdür.[56] Yaratılış sürecini anlatan bölümde, başlangıçta sadece ilksel deniz olan Nammu'nun olduğu belirtilir.[57] Ardından Nammu, eril An (Gök) ile dişil Ki'yi (Yer) doğurur. An ve Ki'nin ilişkisinden Enlil doğar.[57] Enlil yerden göğü ayırır ve babası An göğü ele geçirirken, Enlil annesi Ki'yi (Yer'i) ele geçirir.[58] Enlil ve Ki'nin evlenmesiyle evrenin düzenlenmesi, insanın yaratılışı ve uygarlığın kuruluşu başlar.[58]

Enlil ile Ninlil, bu iki ilah arasındaki ilişkiyi anlatan neredeyse tamamlanmış 152 satırlık bir Sümer şiiridir.[59][60] İlk olarak Ninlil'in annesi Nunbarşegunu, kızına Enlil'in sevgisini nasıl kazanacağı yolunda öğütler verir ve ırmakta yıkanmasını söyler.[61] Ninlil, annesinin öğütlerini dinleyerek ırmağa gider. Enlil burada onu baştan çıkarır ve Ninlil, ay tanrısı Nanna'ya gebe kalır.[60] Bundan ötürü Enlil, ölüler diyarı Kur'a sürgün edilir.[60] Ninlil, Enlil'in peşinden ölüler diyarına gider. Burada Enlil, "kapının adamı" kılığına girmiştir. Ninlil, "kapının adamı" kılığına girmiş Enlil'e, Enlil'in nereye gittiğini sorsa da yanıt alamaz. Bunun üzerine Ninlil ona, Enlil'in onun kralı ve kendisinin de kraliçesi olduğunu hatırlatır. Ardından, hâlâ "kapının adamı" kılığındaki Enlil, Ninlil ile beraber olur. Bu beraberliğin sonucunda Ninlil, ölüler diyarının kralı olarak bilinen Nergal'e gebe kalır.[62] Aynı senaryo tekrarlanır, ancak bu kez Enlil, "insan yutan ırmak, ölüler diyarı ırmağının adamı" kılığındadır. Enlil, Ninlil'i bir kez daha baştan çıkarır ve onu tanrı Ninazu'ya gebe bırakır.[63] Son olarak Enlil, "kayıkçı adam"ın yerine geçer, Ninlil'i bir kez daha baştan çıkarır ve onu "kanal müfettişi" Enbilulu'ya gebe bırakır.[64]

Enlil'in Ninlil'i çeşitli kılıklarda baştan çıkarması, ay tanrısı Nanna'nın yanı sıra çeşitli yer altı tanrılarının kökenlerini açıklamayı amaçlayan jenealojik mitlerdir.[59] Ancak, Enlil ve Ninlil'in ergenlikten yetişkinliğe geçişlerini anlatan bir reşit olma öyküsü olarak da görülebilir.[65] Öyküde Ninlil'in, Enlil'in eşi olarak nasıl bir konuma sahip olduğu da açıklanır. Şiirde Ninlil "kapının adamı"na, "Enlil senin kralın, ama ben de kraliçenim" demektedir.[66] Tarihsel açıdan ise öykü, doğru bir şekilde yorumlanmışsa, bir tanrının başkalaşımının bilinen ilk örneği niteliğindedir.[59]

Tufan efsanesi

Tufan efsanesinin Sümer versiyonunda, öykünün başlangıcını kaydeden tabletin bir kısmı yok olduğu için tufanın nedenleri belirsizdir. Anlatıma göre Ziusudra olarak bilinen bir ölümlü, muhtemelen tanrı Enki'nin yardımıyla tufandan sağ çıkmayı başarır. Tablet, tufanın ortasında bir noktada başlar. Yedi gün yedi gece boyunca tufan ülkeyi kasıp kavurur. Ardından güneş tanrısı Utu ortaya çıkar. Ziusudra, geminin bir penceresini açar ve Utu'nun önünde yere kapanır. Daha sonra Utu'nun şerefine bir öküz ve bir koyun kurban eder. Bu noktada yine metnin büyük bir parçası kırıktır. Metin yeniden okunur hâle geldiğinde Ziusudra'nın ölümsüzleştirilmesi betimlenir.[67]

Gılgamış Destanı'nın daha sonra kaydedilen Akad versiyonundaki Tufan öyküsünde, Enlil Tufan'ın müsebbibidir. Enlil'in insanların kitlesel olarak yaptığı gürültüye çok kızdığı, insanların onu uyutmadığı, bu nedenle insanların tümünü dünya üzerinden silmeye kalkıştığı anlatılır.[68] Öykünün bu versiyonunda kahraman, Enki'nin Babil'deki karşılığı Ea tarafından tufanın yaklaştığı konusunda önceden uyarılan Utnapiştim'dir.[69] Yedi gün süren tufan bittiğinde, insanlığın yok oluşuna yas tutan İştar, Utnapiştim'e Enlil'in bir daha böyle bir tufana neden olmayacağı konusunda söz verir.[70] Enlil, Utnapiştim ve ailesinin hayatta kaldığını görünce çok öfkelenir.[71][72] Ancak Ea, insanlık lehine konuşur ve Enlil'e, tufan göndermek yerine vahşi hayvanlar, kıtlık veya salgın hastalıklarla insanlığın fazla nüfus sorununun çözülebilecek olduğunu söyler.[73][71] Bunun üzerine gemiye giden Enlil, Utnapiştim ile karısını önünde diz çöktürür ve tanrılara olan sadakatinden dolayı Utnapiştim'e ölümsüzlük bahşeder.[73][74]

Baş tanrı ve uzlaştırıcı

“ Kötü ... bitkilerin başını o ezer,

Köklerini çeker çıkarır, başlarını koparır,
... bitkileri kazma kurtarır,
Kazmanın yazgısını Enlil baba belirledi,
Kazma yüceltildi.

”

—Kazmanın Yaratılışı, çev. Samuel Noah Kramer[75]

Erken Hanedan Dönemi'ne (y. MÖ 2900-2350) ait yaklaşık 108 satırlık bir şiirde Enlil, Sümerler için önemli bir tarım aleti olan kazmayı yaratır ve kazmanın yazgısını belirler.[76][77][78] Şiirde, olağanüstü bir güzellikle olduğu belirtilen kazmanın sapının saf altından, başının ise lapis lazuliden yapıldığı, dişinin ise öküz boynuzu gibi olduğu tasvir edilir.[79][80] Şiirde belirtildiğine göre bu alet; şehirler inşa eder, krala boyun eğmeyen evi boyun eğdirir ve kötü otları temizler.[81][75] Enlil'in, ağaçları ve tarımı var eden olduğuna inanılmıştır.[82]

Enlil Çiftçi Tanrıyı Seçer adlı Sümer şiirinde, "ülkeye bolluk ve refahı getirmeyi" aklına koyan Enlil, biri çoban biri çiftçi olan Emeş ve Enten kardeşleri yaratır. İki kardeşin arasında şiddetli bir kavga çıkar ve sonunda Emeş, Enten'in "tanrıların çiftçisi" olma iddiasına meydan okur. Kardeşler, Enlil'in önünde durumlarını ifade ettikleri Nippur'a giderek Enlil'in huzuruna çıkarlar. Karar, Enten lehine olur ve uzlaşma sağlanır. Bu mit, Kutsal Kitap'taki Habil ve Kabil öyküsünün günümüze ulaşmış en yakın Sümer versiyonu olsa da cinayetle değil uzlaşmayla sonuçlanması bakımından değişiklik gösterir.[83]

Ninurta efsaneleri

Ninurta, Enlil tapınağından Kader Tableti'ni çalmış olan Anzû'yu yıldırımlarıyla takip ederken (Austen Henry Layard, Monuments of Nineveh, 2. cilt, 1853)

Sümer şiiri Lugale'de Enlil, oğlu tanrı Ninurta'ya demon Asag'ı nasıl ödüreceği konusunda yardımcı olur. Bu öğüt Ninurta'ya, tanrılar diyarına Enlil'den öğüt almak üzere gönderilen, Ninurta'nın sihirli gürzü Şarur tarafından iletilir.[84]

Eski, Orta ve Geç Babil'deki Anzû ve Kader Tableti mitlerinde Anzû, dev ve azman bir kuştur.[85] Enlil'e ihanet eder ve Enlil'e yetki veren kutsal bir kil tablet olan Kader Tableti'ni Enlil banyo yapmaya hazırlanırken çalar.[86][87][88] Nehirler kurur ve tanrılar güçlerinden arındırılır.[88] Tanrıların Anzû'yu yenmesi için gönderdiği Adad, Gerra ve Şara başarısız olur.[88] Nihayetinde tanrı Ea, Enlil'in oğlu Ninurta'nın gönderilmesini tanrılara önerir.[88] Neticede Ninurta, Anzû'yu alt eder ve Kader Tableti'ni babasına iade eder.[88] Ödül olarak Ninurta'ya tanrılar meclisinde önemli bir yer verilir.[88]

Tanrılar savaşı

Yeni Asur İmparatorluğu dönemine (MÖ 911-612) ait ağır hasarlı bir metinde Marduk, Anunnaki'den oluşan ordusunu Nippur'a doğru yönlendirir ve kargaşaya sebep olur. Bu kargaşa, bir sele neden olur ki bu da yerleşik Nippur tanrılarını Eşumeşa tapınağında Ninurta'ya sığınmasına mecbur bırakır. Enlil, Marduk'un haddini aşmasına öfkelenerek Eşumeşa'nın tanrılarına Marduk ile diğer Anunnaki'yi tutsak almalarını emreder. Anunnaki yakalanır ancak Marduk, Muşteşirhablim'i Eşumeşa tanrılarına isyan etmek için görevlendirir ve habercisi Neretagmil'i okuryazarlık tanrısı Nabu'yu uyarması için gönderir. Eşumeşa tanrıları Nabu'nun konuşmasını duyduğunda onu aramak için tapınaklarından çıkar. Marduk, Eşumeşa tanrılarını yener ve Enlil'in de aralarında bulunduğu 360 tanesini savaş esiri olarak ele geçirir. Enlil, Eşumeşa tanrılarının masum olduğunu iddia eder bundan ötürü Marduk, onları Anunnaki'nin önünde yargılar. Damkianna'dan (Ninhursag'ın diğer adı) tanrılara ve insanlığa bir uyarısı ile biten metin, Anunnaki ile Eşumeşa tanrıları arasındaki savaşın tekrar edilmemesini temenni eder.[89]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Özel
  1. ^ Coleman 2007, s. 335.
  2. ^ Kramer 1983, ss. 115-121.
  3. ^ Stone, Adam. "Enlil/Ellil (god)". Ancient Mesopotamian Gods and Goddesses (İngilizce). Oracc and the UK Higher Education Academy. 17 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2020. 
  4. ^ Halloran 2006.
  5. ^ Wang, Xianhua. The Metamorphosis of Enlil in Early Mesopotamia (İngilizce). ss. 6-22. 12 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2020. 
  6. ^ a b Holland 2009, s. 114.
  7. ^ a b Nemet-Nejat 1998, s. 182.
  8. ^ Jacobsen, Thorkild (1989). "The líl of En-líl". Berens, H.; Loding, D. M.; Roth, M. T. (Ed.). DUMU-É-DUB-BA-A: Studies in Honor of Åke W. Sjöberg (İngilizce). University of Pennsylvania Museum of Archaeology and Anthropology. ss. 267-276. ISBN 978-0934718981. 
  9. ^ a b Çığ 2013, s. 53.
  10. ^ a b Leick 2019, s. 197.
  11. ^ Michalowski, Piotr (1998). "The unbearable lightness of Enlil". Prosecký, J. (Ed.). Intellectual Life of the Ancient Near East (İngilizce). The Oriental Institute of the Academy of Sciences of the Czech Republic. s. 240. 
  12. ^ van der Toorn, Becking & Willem 1999.
  13. ^ Steinkeller, Piotr (1999). "On Rulers, Priests, and Sacred Marriage: Tracing the Evolution of Early Sumerian Kingship". Watanabe, K. (Ed.). Priests and Officials in the Ancient Near East (İngilizce). s. 114, n. 36. 
  14. ^ a b c d e f Marcus & Pettinato 2005, s. 2799.
  15. ^ Çığ 2013, s. 194.
  16. ^ Hallo 1996, ss. 231-234.
  17. ^ Black & Green 2003, s. 70 ve 74.
  18. ^ a b c Black & Green 2003, s. 70.
  19. ^ Black & Green 2003, s. 130.
  20. ^ Kramer 2002, s. 165.
  21. ^ a b c d e f Janzen 2004, s. 247.
  22. ^ a b c Black & Green 2003, s. 197.
  23. ^ a b c Nemet-Nejat 1998, s. 186.
  24. ^ Nemet-Nejat 1998, ss. 186-188.
  25. ^ Nemet-Nejat 1998, ss. 186-187.
  26. ^ a b Black & Green 2003, s. 140.
  27. ^ Kramer 2002, s. 160.
  28. ^ a b c d e Black & Green 2003, s. 74.
  29. ^ a b Kramer 2002, ss. 163-164.
  30. ^ Kramer 2002, ss. 160-161.
  31. ^ Grottanelli & Mander 2005, s. 5, 162a..
  32. ^ Kramer 2002, s. 161.
  33. ^ Littleton 2005, ss. 480-482.
  34. ^ a b Littleton 2005, s. 482.
  35. ^ a b Schneider 2011, s. 58.
  36. ^ Kramer 2002, ss. 159-160.
  37. ^ Schneider 2011, ss. 58-59.
  38. ^ a b c d Schneider 2011, s. 59.
  39. ^ Coleman & Davidson 2015, s. 108.
  40. ^ a b Archi 1990, s. 114.
  41. ^ a b Narçın 2010, s. 120.
  42. ^ Narçın 2010, s. 122.
  43. ^ Black & Green 2003, ss. 40-41.
  44. ^ a b c Black & Green 2003, s. 52.
  45. ^ Black & Green 2003, s. 199.
  46. ^ Nemet-Nejat 1998, ss. 185.
  47. ^ McEvilley 2002, ss. 171-172.
  48. ^ Röllig 1971, ss. 499-500.
  49. ^ Tsumura 2005, s. 134.
  50. ^ Delaporte 1996, s. 137.
  51. ^ a b c Nemet-Nejat 1998, s. 203.
  52. ^ Kramer 2002, ss. 159-164.
  53. ^ a b Rogers 1998, s. 13.
  54. ^ Levenda 2008, s. 29.
  55. ^ Levenda 2008, ss. 29-30.
  56. ^ Kramer 1999, ss. 66-69.
  57. ^ a b Kramer 1999, ss. 81-83.
  58. ^ a b Kramer 1999, s. 83.
  59. ^ a b c Kramer 1999, s. 88.
  60. ^ a b c Jacobsen 1946, ss. 128-152.
  61. ^ Kramer 1999, s. 89.
  62. ^ Kramer 1999, ss. 90-93.
  63. ^ Kramer 1999, s. 93.
  64. ^ Black, Cunningham & Robson 2006, s. 106.
  65. ^ Leick 2013, s. 66.
  66. ^ Leick 2013, s. 67.
  67. ^ Kramer 1999, ss. 173-174.
  68. ^ Dalley 1989, ss. 109-111.
  69. ^ Dalley 1989, ss. 109-110.
  70. ^ Dalley 1989, ss. 113-115.
  71. ^ a b Çığ 2008, s. 37.
  72. ^ Dalley 1989, s. 115.
  73. ^ a b Dalley 1989, ss. 115-116.
  74. ^ Çığ 2008, s. 38.
  75. ^ a b Kramer 1999, s. 104.
  76. ^ Kramer 1999, ss. 102-104.
  77. ^ Green 2003, s. 37.
  78. ^ Hooke 2002.
  79. ^ Çığ 2013, s. 64.
  80. ^ Kramer 1999, s. 103.
  81. ^ Çığ 2013, s. 65.
  82. ^ Çığ 2013, s. 55.
  83. ^ Kramer 1999, ss. 98-102.
  84. ^ Penglase 1994, s. 68.
  85. ^ Leick 1991, s. 9.
  86. ^ Black & Green 2003, s. 122.
  87. ^ Leick 1991, ss. 9-10.
  88. ^ a b c d e f Leick 1991, s. 10.
  89. ^ Oshima 2010, ss. 145-146.
Genel
  • Archi, Alfonso (1990), "The Names of the Primeval Gods", Orientalia, NOVA (İngilizce), Roma: Gregorian Biblical Press, 59 (2), ss. 114-129, JSTOR 43075881 
  • Black, Jeremy A.; Cunningham, Graham; Robson, Eleanor (2006), The Literature of Ancient Sumer (İngilizce), Oxford University Press, s. 106, ISBN 978-0-19-929633-0 
  • Black, Jeremy; Green, Anthony (2003), Mezopotamya Mitolojisi Sözlüğü: Tanrılar İfritler Semboller, Aram Yayıncılık, ISBN 975-8242-80-6 
  • Coleman, J. A. (2007), The Dictionary of Mythology: An A-Z of Themes, Legends, and Heroes (İngilizce), Londra, İngiltere: Arcturus Publishing Limited, ISBN 978-0-572-03222-7 
  • Çığ, Muazzez İlmiye (2008), Sumerlilerde Tufan Tufan'da Türkler, 2, Kaynak Yayınları, ISBN 978-975-343-542-0 
  • Çığ, Muazzez İlmiye (2013), Uygarlığın Kökeni Sümerliler-1, 6, 1, Kaynak Yayınları, ISBN 978-975-343-515-4 
  • Dalley, Stephanie (1989), Myths from Mesopotamia: Creation, the Flood, Gilgamesh, and Others (İngilizce), Oxford, İngiltere: Oxford University Press, ISBN 0-19-283589-0 
  • Delaporte, L. (1996) [1925], Mesopotamia: The Babylonian and Assyrian Civilization, The History of Civilization (İngilizce), Childe, V. Gordon tarafından çevrildi, New York City, New York ve Londra, İngiltere: Routledge, ISBN 0-415-15588-6 
  • Green, Alberto R. W. (2003). The Storm-God in the Ancient Near East (İngilizce). Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns. ISBN 9781575060699. 
  • Grottanelli, Cristiano; Mander, Pietro (2005), "Kingship: Kingship in the Ancient Mediterranean World", Lindsay Jones (Ed.), Encyclopedia of Religion, 2. (İngilizce), Detroit, Michigan: MacMillan Reference USA, ISBN 978-0028657332 
  • Halloran, John A. (2006), Sumerian Lexicon: Version 3.0 
  • Hallo, William W. (1996), "Review: Enki and the Theology of Eridu", Journal of the American Oriental Society (İngilizce), 116 (2), ss. 231-234 
  • Holland, Glenn Stanfield (2009), Gods in the Desert: Religions of the Ancient Near East (İngilizce), Lanham, Maryland, Boulder, Colorado, New York City, New York, Toronto, Ontario ve Plymouth, İngiltere: Rowman & Littlefield Publishers, Inc., ISBN 978-0-7425-9979-6 
  • Hooke, Samuel Henry (2002), Ortadoğu Mitolojisi, Şenel, Alâeddin tarafından çevrildi, İmge Kitabevi, ISBN 975-533-000-3 
  • Jacobsen, Thorkild (1946), "Sumerian Mythology: A Review Article", Journal of Near Eastern Studies (İngilizce), 5 (2), ss. 128-152, doi:10.1086/370777, JSTOR 542374 
  • Janzen, David (2004), The Social Meanings of Sacrifice in the Hebrew Bible: A Study of Four Writings (İngilizce), Berlin, Almanya: Walter de Gruyter, ISBN 3-11-018158-4 
  • Kramer, Samuel Noah (1999), Sümer Mitolojisi: İÖ Üçüncü Bin Yıldaki Tinsel ve Edebi Gelişim Üstüne Bir Çalışma, Koyukan, Hamide tarafından çevrildi, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, ISBN 978-605-527-280-7 
  • Kramer, Samuel Noah (2002), Sümerler: Tarihleri, Kültürleri ve Karakterleri, Buze, Özcan tarafından çevrildi, Kabalcı Yayınevi, ISBN 975-8240-10-2 
  • Kramer, Samuel Noah (1983), "The Sumerian Deluge Myth: Reviewed and Revised", Anatolian Studies (İngilizce), British Institute of Archaeology at Ankara, cilt 33, ss. 115-121, doi:10.2307/3642699, JSTOR 3642699 
  • Leick, Gwendolyn (1991), A Dictionary of Ancient Near Eastern Mythology (İngilizce), New York City, New York: Routledge, ISBN 0-415-19811-9 
  • Leick, Gwendolyn (2013) [1994], Sex and Eroticism in Mesopotamian Literature (İngilizce), New York: Routledge, ISBN 978-1-134-92074-7 
  • Leick, Gwendolyn (2019), Kentin Mucidi: Mezopotamya, Duru, Ekin tarafından çevrildi, Say Yayınları, ISBN 978-605-02-0752-1 
  • Levenda, Peter (2008), Stairway to Heaven: Chinese Alchemists, Jewish Kabbalists, and the Art of Spiritual Transformation (İngilizce), New York ve Londra: Continuum International Publishing Group, Inc., ISBN 978-0-8264-2850-9 
  • Littleton, C. Scott (2005), Gods, Goddesses, and Mythology: Volume IV: Druids – Gilgamesh, Epic of (İngilizce), New York City, New York: Marshall Cavendish, ISBN 0-7614-7563-X 
  • Marcus, David; Pettinato, Giovanni (2005), "Enlil", Jones, Lindsay (Ed.), Encyclopedia of Religion, 2 (İngilizce), 4, MacMillan Reference USA, ss. 2799-2801 
  • McEvilley, Thomas (2002), The Shape of Ancient Thought: Comparative Studies in Greek and Indian Philosophies (İngilizce), New York: Allworth Press, ISBN 1-58115-203-5 
  • Narçın, Ali (2010), A'dan Z'ye Sümer, Ozan Yayıncılık, ISBN 978-9944-143-08-0 
  • Nemet-Nejat, Karen Rhea (1998), Daily Life in Ancient Mesopotamia, Daily Life (İngilizce), Greenwood, ISBN 978-0313294976 
  • Oshima, Takayoshi (2010), ""Damkianna Shall Not Bring Back Her Burden in the Future": A new Mythological Text of Marduk, Enlil and Damkianna", Horowitz, Wayne; Gabbay, Uri; Vukosavokić, Filip (Ed.), A Woman of Valor: Jerusalem Ancient Near Eastern Studies in Honor of Joan Goodnick Westenholz (İngilizce), 8, Madrid, İspanya: Biblioteca del Próximo Oriente Antiguo, ISBN 978-84-00-09133-0 
  • Penglase, Charles (1994), Greek Myths and Mesopotamia: Parallels and Influence in the Homeric Hymns and Hesiod (İngilizce), New York: Routledge, ISBN 0-415-15706-4 
  • Rogers, John H. (1998), "Origins of the Ancient Astronomical Constellations: I: The Mesopotamian Traditions", Journal of the British Astronomical Association (İngilizce), Londra, İngiltere: The British Astronomical Association, 108 (1), ss. 9-28, Bibcode:1998JBAA..108....9R 
  • Röllig, Werner (1971), "Götterzahlen", E. Ebeling; B. Miessner, Eds. (Ed.), Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischeen Archäologie (Almanca), 3, Berlin, Almanya: Walther de Gruyter & Co., ss. 499-500 
  • Schneider, Tammi J. (2011), An Introduction to Ancient Mesopotamian Religion (İngilizce), Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdman's Publishing Company, ISBN 978-0-8028-2959-7 
  • Tsumura, David Toshio (2005), Creation and Destruction: A Reappraisal of the Chaoskampf Theory in the Old Testament (İngilizce), Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns, ISBN 1-57506-106-6 
  • van der Toorn, Karel; Becking, Bob; Willem, Pieter (1999), Dictionary of Deities and Demons in the Bible, 2. (İngilizce), Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdman's Publishing Company, ISBN 0-8028-2491-9 

Dış bağlantılar

  • Ancient Mesopotamian Gods and Goddesses: Enlil/Ellil (god) (İngilizce)
  • Gateway to Babylon: "Enlil and Ninlil", çev. Thorkild Jacobsen (İngilizce)
  • Electronic Text Corpus of Sumerian Literature: "Enlil and Ninlil" (orijinal Sümerce) ve İngilizce çevirisi
  • Electronic Text Corpus of Sumerian Literature: Sumerian Flood myth (orijinal Sümerce) ve İngilizce çevirisi
  • g
  • t
  • d
İlkel varlıklar
Birincil tanrılar
Diğer büyük tanrılar
Küçük tanrılar
Demonlar, ruhlar ve canavarlar
Ölümlü kahramanlar
Otorite kontrolü Bunu Vikiveri'de düzenleyin