Kültürel miras

Kültürel miras:^[1] İnsanların yaşadığı tüm zamanları oluşturduğu, biriktirdiği; geliştirerek zenginleştirdiği ve sürekliliğini sağlayarak kendinden sonraki nesillere aktardığı bilgi, inanç ve davranışların bir bütün halinde parçasıdır. Kültürel miras, toplumun üyelerine geçmişlerini göstererek ve anlatarak, toplumun arasındaki dayanışma ve birlik duygularını güçlendiren bir unsurdur.

Kültürel mirası koruma ve yaşatma amacı için bir araya gelen, “Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO)”, 17 Ekim-21 Kasım 1972 tarihleri arasında, Paris’te yapılan genel konferansın 17. oturumunda imzalanan “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi” kayıt altına almıştır. UNESCO “Miras” kavramını geçmişten gelen, bugün birlikte yaşadığımız ve gelecek nesillere aktaracağımız kalıt olarak tanımlamaktadır. Kültürel miras ise tarihi ve yapılaşmış çevreyi oluşturan anıtlar, mimari değeri olan yapı grupları ve alanlar olarak tanımlanmaktadır.

Kültürel miras veya kültür mirası daha önceki kuşaklar tarafından oluşturulmuş ve evrensel değerlere sahip olduğuna inanılan eserlere verilen genel bir isimdir. Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi^[2] kültür mirasını üç sınıfta gruplandırmaktadır:

• Anıtlar: Bu gruba mimari yapılar, heykeller, resimler, arkeolojik eserler, kitabeler, mağaralar ve eleman birleşimleri girmektedir. Bu grupta yer alan eserler tarihi veya sanatsal veya bilimsel olarak evrensel değerlere sahiptirler.
• Yapı toplulukları: Bu gruba giren yapı toplulukları bulundukları konum nedeniyle tarihi veya sanatsal veya bilimsel olarak evrensel değerlere sahiptirler.
• Sitler: Bu gruba giren sit alanları ya insan ürünüdür ya da doğal bir şekilde oluşmuştur. Ya da bu ikisinin kombinasyonudur. Bu gruba giren sit alanları ya estetik, ya etnolojik ya da antropolojik bakımdan evrensel değerlere sahiptirler.

Yöresel bir arada oluşların zaman içinde ayrışan, çatışan veya kaynaşan etkileşimlerinin yazınsal ürünleri veya bulgusal kalıntıları, bölgesel koşullara ve anlayışlara göre anlatılmış ve düzenlemelere konu oluşturmuş tarihi yaşanmışlık ve esintilerle oluşturulmuş yazılı kayıtlar, dikili taş veya çivi yazısı ve kitabe türü tarihi yapılar veya doğal olayların dokulaştırdığı veya aşındırdığı yapıt veya alanlardan insanlığa katkı olarak değerlenebilmiş eserler bütünü

Kültürel Mirasın Korunmasında Uluslararası Kriterlerin Oluşması^[3]

'Tarihi Anıtların Korunması ile ilgili Mimari ve Teknisyenlerin 1. Uluslararası Konferansı' adıyla 1931 yılı Atina'da konferans yapılmıştır. 1933 yılında Uluslararası Modern Mimarlık Kongresi tarafından, savaşlar sonrası sağlıklı şehirler oluşturmak ve kültürel mirası korumak amacıyla 'Atina Anlaşması' kabul edilmiştir. Anlaşmaya göre yapılar kullanılarak korunabilir; ancak bu kullanım onlara zarar vermemelidir. Kültürel mirasın çevresiyle bir bütün olarak ve kullanma açılarak korunması konusunun, uluslararası düzeyde sosyal ve kültürel olarak anlaşılması yönünde Birleşmiş Milletler bünyesindeki UNESCO gibi kuruluşlarca uluslararası düzeyde çalışmalar yapılmıştır. Çalışmalar sonucunda kültürel mirasın sadece bulunduğu topraklardaki toplum için değil, tüm insanlık için anlam ifade ettiği görüşü kabul edilmiştir.

1964 yılında Venedik’te '1. Uluslararası Tarihi Anıtlar Mimarlar ve Teknisyenleri Kongresi'nde tarihi yapılara müdahalelerde tüm her yerde geçerli kuralların belirlendiği 'Venedik Tüzüğü' kabul edilmiş. 1965’de tarihi yapıların korunması ile ilgili yöntem ve tekniklerin uygulanması ve geliştirilmesi için ICOMOS kurulmuştur.

1993’de Avrupa'da arkeoloji ve kültürel mirasın korunması ve topluma kazandırılması ile ilgili çalışmaların teşvik edilmesi ve küresel ölçekte bilgilenme ve bilgi paylaşımlarının sağlanması ile bilginin üretilmesi, yorumlanması ve yönetimi ile ilgili sorunların çözümüne katkıda bulunulması amacıyla Avrupa Arkeologlar Birliği EAA (European Association of Archaeologists) kurulmuştur.

2005 yılında gerçekleştirilen UNESCO toplantısında 'Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunmasına Dair Sözleşme Uygulamasına ilişkin Kriterler' listelenmiş ve Dünya miras alanları için yönetim planlamaları oluşturmaları şart koşulmuştur. 2008 yılında 'Dünya Miras Alanları Yönetim Planları Uygulama Broşürü' ile bir yönetim planının unsurları belirlenmiş ve açıklanmıştır.

Kültürel Mirasın Değerleri^[4]

Kültürel mirasın sanatsal veya bilimsel değerinin dışında insanlığın ortak mirası olmasından ötürü korunması gerektiği anlayışı ön plandadır. Dünya Miras Sözleşmesi’nin önsözünde “kültürel ve doğal mirasın herhangi bir parçasının bozulmasının veya yok olmasının, bütün dünya milletlerinin mirası için zararlı bir yoksullaşma teşkil ettiği”, “kültürel ve doğal mirasın parçalarının istisnaî bir öneme sahip olduğunu ve bu nedenle tüm insanlığın dünya mirasının bir parçası olarak muhafazasının gerektiğini” ve “kültürel ve doğal mirasın korunmasına iştirakin, bütün milletlerarası camianın ödevi olduğunu” kabul edilmektedir. 2001 tarihli kültürel çeşitliliğe ilişkin UNESCO evrensel bildirgesinde kültürel miras, yaratıcılığın kaynağı olarak gösterilmiş ve “hemen her şekliyle korunmalı, zenginleştirilip genişletilmeli ve insan deneyiminin ve emellerinin bir kaydı olarak gelecek kuşaklara teslim edilmelidir ki böylece yaratıcılık tüm çeşitliliği içerisinde teşvik edilmiş ve kültürler arasında etkin bir diyalog hissedilmiş olsun” denilmektedir.

Kültürel mirasın belgesel, tarihsel, mimari ve estetik, ekonomik ve kullanım değerleri neden korunmasına ilişkin açıklamalardır. İçerdiği ve günümüz toplumuna aktarıldığı bilgi nedeniyle belgesel değere sahiptir. Mirası kullanan ve zaman içerisinde değiştiren toplumların nitelikleri incelenerek öğrenilebilmektedir. Toplumun özelliklerini anlamak için sosyal, kültürel, politik ve ekonomik nitelikleri, bunlara artı olarak teknik düzeyleri, moda ve beğenileri, estetik yaklaşımları, yaşam biçimleri, ritüelleri, sosyal/toplumsal normları doğru yorumlamakla anlaşılabilir.

Kültürel Mirası Tehdit Eden Unsurlar^[5]

Kültürel miras sadece geleneksel sebeplerle bozulmaz. Sosyal ve ekonomik şartların değişmesi, buna bağlı olarak bozulma ve tahrip olması artan bir yok olma tehdididir. Tehdit eden diğer unsurlar arasında doğal sebepler ve insanların sebep olduğu tahribatlar olarak ayrılabilir. Doğal sebeplerden değişen ısı ve nem koşulları, rüzgar, yağmur, kar gibi doğa olayları kültürel mirasta fiziksel ve kimyasal bozulmalara sebep olabilir. Çeşitli bitkilerin ve köklerinin, hayvanların sebep olduğu tahribat ve doğal afetler de doğal sebepler arasındadır. İnsan kaynaklı sebepler ise; bakımsızlık, vandalizm, terör, savaşlar, hırsızlık, yağma olarak sırlanabilir. Aynı zamanda kentlerdeki kontrolsüz büyüme, kentleşmenin izin verdiği yıkımlar kültürel miras alanlarındaki insan kaynaklı tehdit unsurlarıdır.

Konuyla ilgili yayınlar

• Barbara T. Hoffman, Art and cultural heritage: law, policy, and practice, Cambridge University Press, 2006 (İngilizce)
• Dallen J. Timothy and Gyan P. Nyaupane, Cultural heritage and tourism in the developing world : a regional perspective, Taylor & Francis, 2009 (İngilizce)
• Peter Probst, "Osogbo and the Art of Heritage: Monuments, Deities, and Money", Indiana University Press, 2011 (İngilizce)

Ayrıca bakınız

• Küresel Miraslar Fonu
• Lahey Silahlı Çatışma Durumlarında Kültür Varlıklarının Korunması Konvansiyonu

Dış bağlantılar

• Kültürel Mirasın Dostları Derneği web sitesi
• Tarih Vakfı web sitesi 4 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Kaynakça

ICCROM (1990). Definition of Cultural Heritage, References to Documents in History. Paris.

UNESCO (1972). The Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage, Paris, http://portal.unesco.org/en.

AHUNBAY, Z. (1994). "Birinci Derece Anıtlarda Değerlendirme ve Restorasyon Sorunları", Arredamento Dekorasyon,7-8, s.87/90.

DAIFUKU, H. (1979). "The Significance of Cultural Property" ,The Conservation of Cultural Property, Unesco, Paris, s.19-27.

UNESCO, Dünya Kültürel Ve Doğal Mirasın Korunması Sözleşmesi.

Kültür ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.